Đánh Bại Tiểu Đường Type II - Bạn Có Làm Được Không?

Chúng ta đã nói về nguy cơ, cơ chế, cũng như sự nguy hiểm của bệnh tiểu đường, thì bây giờ sẽ bước vào phần quan trọng nhất:

Đánh bại bệnh tiểu đường, bạn có làm được không?

Ngày nay vẫn còn nhiều bác sĩ cho rằng tiểu đường type II là bệnh mãn tính, không chữa được, người bệnh sẽ phải dùng thuốc suốt đời. Đây là quan điểm rất sai lầm. Càng sai lầm hơn khi nhiều bệnh nhân còn nảy sinh ý nghĩ là cứ ăn uống theo cơn nghiện của mình trước giờ, việc còn lại để bác sĩ, các loại thuốc và Insulin nhân tạo lo. Nếu sai lầm như vậy thì thực tế là người bệnh chỉ có thêm hao tiền tốn thời gian mà cơ thể vẫn không có nhiều cơ hội khỏe lại, vì bản chất nồng độ Glucose trong cơ thể vẫn thế, không thuyên giảm.

Ở đây cũng cần nói rõ là bác sĩ không có ý bài xích cực đoan các loại thuốc hỗ trợ điều trị tiểu đường cũng như Insulin nhân tạo, chúng vẫn cần thiết trong tiến trình điều trị cụ thể đối với từng đối tượng bệnh nhân riêng biệt. Tuy nhiên, để người bệnh có cái nhìn đúng đắn về chúng để tránh bị lệ thuộc trong lâu dài, thì bác sĩ sẽ đưa ra những tri thức quan trọng sau đây:

Trước hết, chúng ta lưu ý thêm: khi Glucose huyết cao, máu chảy không tốt trong lòng mạch, mà khiến nó không thể cung cấp đủ oxy (ô-xy) cho tế bào, và tế bào từ đó chết dần. Nếu không kiểm soát tốt Glucose huyết thì bệnh tiểu đường type II chỉ có nặng thêm và biến chứng khôn lường.

Hiện nay, việc chữa trị bệnh tiểu đường type II tập trung quá nhiều vào kiểm soát Glucose huyết một cách “giả tạo”. Thế nào là “giả tạo”?

Các loại thuốc tiểu đường thông dụng trên thị trường hiện đang có 2 tác dụng chính: 1 là kích thích để tụy tăng nội tiết Insulin và 2 là kích thích cho cơ thể trở nên nhạy cảm với Insulin hơn, khiến cho Insulin hoạt động hiệu quả hơn. Thực tế ta có thể thấy ngay là một khi người bệnh đã phát tiểu đường ra thì tế bào bê-ta Tụy vốn đã tổn thương mất rồi, việc dùng thuốc “bắt ép” chúng hoạt động quá sức về lâu dài là quả thực không ổn.

Còn về Insulin nhân tạo, như ta đã biết trong các bài trước, chính là hoạt động dựa trên cơ chế mở khóa tế bào để “nhồi nhét” đường vào trong, nên đúng là khi ta dùng nó thì thấy Glucose huyết giảm, xét nghiệm nhiều khi ra chỉ số đẹp, nhưng cuối cùng thì việc dư thừa Glucose trong cơ thể không hề giảm: hóa ra chỉ là thuần túy chuyển lượng dư Glucose trong máu huyết đem tống vào “nhà kho” tế bào. Một điều đơn giản là nhà kho nào thì cũng có giới hạn, một lúc nào đó thì “nhà kho” tế bào không chịu nổi nữa, chúng sẽ “ói” Glucose ra, hoặc tệ hơn là vỡ nát.

Như vậy trong dài hạn, kiểu điều trị chỉ tập trung vào chuyện uống thuốc và tiêm Insulin nhân tạo chỉ có giá trị xoa dịu tinh thần, hơn là thực sự giải quyết tận gốc vấn đề. Điều đáng buồn là có rất nhiều bệnh nhân còn từ đó mà sinh ra tính ỷ lại vào thuốc ngoài, thậm chí đến mức “nghiện số liệu”: nghĩa là thấy chỉ số Glucose huyết của mình trong ngưỡng “đẹp” là thích lắm, cứ mải ăn uống rồi thuốc thang tiêm chích hòng cân bằng lại, để rồi một ngày phải từ giã cõi đời do một cơn đột quỵ bởi bệnh tiểu đường.

Tuy nhiên, liệu “người ta” có muốn nói thật về những tri thức trên hay không thì bác sĩ rất khó nói, khi mà năm ngoái, chính ở Mĩ, một quốc gia có nhiều sự tiến bộ về y học, các tập đoàn dược phẩm đã thu về tới 74 tỷ đô-la trong năm 2020 (gấp 10 lần trong 2 thâp niên trước đó) chỉ từ việc bán các loại thuốc tiểu đường type II. Số liệu được dẫn từ xã luận của Reuters mà bạn có thể tìm đọc tại đây.

Vậy cốt lõi của việc điều trị đúng đắn là gì? Hóa ra nó rất đơn giản lại vừa không đơn giản: kỉ luật trong lối sống. Các bạn nên biết là bản thân các bác sĩ, những người được trang bị đầy đủ nhất trong cuộc chiến giữ gìn sức khỏe thậm chí còn chưa chắc làm được, huống hồ là người bình thường. Tuy nhiên, trên đời không gì là không thể, chỉ cần ta có ý chí và sự động viên từ người thân.

Vậy thì câu hỏi đáng giá vài triệu đô (vẫn rẻ hơn rất nhiều giá thuốc chữa tiểu đường): thế nào là một lối sống lành mạnh?

Có 3 nguyên tắc mà người bệnh lẫn người nhà cần phải ghi nhớ:

1/ Chế độ ăn lành mạnh: chính là chế độ ăn ít đường (Carb)

2/ Quản lý được số đo vòng bụng

3/ Tập thể dục thường xuyên và đúng cách

Ta đi vào từng nguyên tắc theo thứ tự:

1/ Chế độ ăn lành mạnh

Chúng ta có thể tham khảo chế độ ăn của bác sĩ Willett. Chế độ ăn lành mạnh là chế độ ăn giàu chất xơ từ ngũ cốc nguyên hạt, giàu chất béo không bão hòa đa, ít chất béo cấu hình trans, và có chỉ số tải lượng đường huyết (GI – Glycemic Index) thấp.

GI >= 70 là mức cao

GI thuộc khoảng 55 → 69 là mức trung bình

GI từ 0 → 54 là mức thấp

Bạn hãy hiểu là:

-Bạn có thể giảm thiểu lượng carb được đưa vào cơ thể bằng cách tuân thủ chế độ ăn uống kiêng cữ hẳn carb hoặc hạn chế carb nhờ việc lên kế hoạch chi tiết dựa trên việc đếm carb theo bảng GI. Từ đó, bạn có thể giảm được nhu cầu insulin từ tụy.

-Chất thay thế đường và chất tạo đường có thể thay thế carb tương đối an toàn.

-Chất xơ cũng đóng vai trò lớn trong việc kiểm soát Glucose huyết, mặc dù nó không được tiêu hóa trong cơ thể. Chất xơ góp phần quan trọng trong việc tạo cảm giác no nhanh và no lâu. Khi ta đã có cảm giác no thì ta có thể giảm nhu cầu ăn được hiệu quả hơn.

-Một số loại thực phẩm có tác động lớn đến quá trình kiểm soát Glucose huyết hơn các loại thực phẩm khác.

Từ đó, bạn hãy cố gắng:

-Khám phá thông tin dinh dưỡng về các loại thực phẩm bạn thường ăn, đặc biệt là chỉ số GI và hàm lượng chất xơ, để có sự điều chỉnh cho bản thân và gia đình. Hiện nay, nổi tiếng nhất có ứng dụng “Glucose Buddy Diabetes Tracker” hỗ trợ bạn tra cứu thông tin về các loại thực phẩm rất dễ dàng.

-Thử nghiệm các thực đơn, công thức nấu ăn khác nhau sử dụng chất thay thế đường hoặc loại bỏ một phần đến toàn bộ lượng đường trong khẩu phần. Có rất nhiều cách giảm hàm lượng đường đưa vào cơ thể nhưng tôi thích cách của anh em nhà bác sĩ Nguyễn Song Tuấn Tú Charles chuyên điều trị béo phì: nhìn vào thức ăn trong bữa tiệc và đánh giá chúng theo 5 nhóm: đồ ngọt, trái cây, ngũ cốc, rau củ, đạm.

+Đồ ngọt: tránh các thức uống có đường và vị ngọt, thay vào đó hãy tập quen uống nước lọc, trà đá, cà phê không đường. Tránh các loại bánh ngọt, đồ tráng miệng ngọt như chè, kem, nước ngọt. Bạn chỉ cần nhịn trong khoảng 4 tháng đầu để hình thành thói quen và giảm được cân thôi mà, hãy cố lên.

+Trái cây: tránh những loại trái có GI cao như sầu riêng, xoài, nhãn, dưa hấu, v...v...Bạn có thể dùng các loại trái có GI thấp như: anh đào, mâm xôi, việt quất, dâu ta, dâu tây, cam, táo. Trái cây phải ăn tươi. Ngoài ra chú ý trái cây có nhiều chất xơ (hòa tan lẫn không hòa tan) như táo. Không phải tự nhiên người ta có câu ngạn ngữ: “Mỗi ngày 1 quả táo thì giữ cho bác sĩ tránh xa.”

+Ngũ cốc nguyên hạt: gạo lức, gạo nguyên cám, các loại ngũ cốc chưa qua: xay xát, tinh chế, nghiền bột. Lượng chất xơ trong các loại ngũ cốc sơ chế càng hỗ trợ làm giảm hấp thu Carb vào trong cơ thể.

+Rau xanh: bất kì loại nào bạn yêu thích, đặc biệt là rau lá: cải xiawn, rau diếp, măng tây, cần tây, nấm, dưa leo, cà chua. Cần nhớ loại trừ các loại củ rễ, củ chứa tinh bột như khoai tây, cà rốt, củ cải.

+Đạm: Các nguồn protein thông dụng (gà, cá, lợn, bò, hải sản, v...v...) đều ổn, tuy nhiên chú ý cách chế biến tránh sử dụng dầu mỡ, hãy chọn phần thịt nạc và giảm thiểu ăn da. Nguồn protein từ sữa cũng rất quan trọng, tốt nhất là dùng chế phẩm đã qua lên men như phô-mai, sữa chua không đường.

-Tìm nhiều cách để bổ sung nhiều chất xơ vào bữa ăn: thêm rau xanh hoặc trái cây ít ngọt, ngũ cốc nguyên hạt, hoặc chất xơ bổ sung dạng hòa tan.

-Theo dõi thường xuyên việc kiểm soát lượng Glucose nạp vào cơ thể. Việc kiểm soát tốt có thể làm giảm nhu cầu sử dụng các loại thuốc hạ Glucose.

2/ Quản lý vòng bụng

Mục tiêu quan trọng nhất của việc thay đổi chế độ ăn là để giảm lượng chất béo và đường (carb) hấp thu thêm vào trong cơ thể. Quản lý vòng eo lâu dài không chỉ hỗ trợ việc điều trị tiểu đường type II mà còn giúp làm giảm nguy cơ gặp nhiều biến chứng của bệnh.

Hầu hết người lớn sẽ ăn uống đầy đủ trên > 10,000 kJ (= 2390 calo) năng lượng mỗi ngày. Tuy nhiên năng lượng yêu cầu hàng ngày chỉ cần từ 8,000 → 9000 kJ (= 1910 - 2150 calo). Đây là lý do tại sao nhiều người ngày càng béo hơn khi họ già đi, và ngày càng nhiều người mắc bệnh tiểu đường (type II).

Mặc dù hầu hết các chế độ ăn giảm cân đều có chung một số yếu tố, chúng có thể được chia thành 4 thể loại:

+Chế độ ăn ít calo

+Chế độ kiêng chất béo bão hòa/ chất béo cấu hình trans

+Chế độ kiêng Carb

+Chế độ ăn GI thấp

Việc kiểm soát vòng eo và thực ra là giữ nếp sống kỉ luật cho bản thân luôn không dễ dàng, ngay cả trong điều kiện thuận lợi nhất, đặc biệt là khi bạn chỉ có một mình. Bạn nên tham gia thêm các hội nhóm giảm cân có sự tư vấn chuyên môn của bác sĩ, cũng như hãy tìm đến sự giúp đỡ của gia đình và bạn bè.

3/ Tập thể dục thể thao

Dù bạn có chế độ ăn uống tốt nhất và dùng tất cả các loại thuốc đắt tiền, nhưng nếu bạn không chịu vận động, tất cả sẽ không còn hiệu quả nữa. Ngược lại, tác động của bệnh tiểu đường và các biến chứng của nó có thể giảm bớt nhờ việc tăng cường hoạt động thể chất nhằm đốt cháy năng lượng dư thừa, chưa kể bạn còn có thể từ đó đạt được các mục đích còn lại: kiểm soát Glucose huyết theo cách tự nhiên nhất, giảm vòng eo, giảm béo, điều hòa huyết áp, v...v…Bên cạnh đó, thực tế là có nhiều người vẫn giữ quan niệm tập thể dục thường xuyên đã là đủ, như vậy vẫn chưa ổn. Cơ thể người có cái hay là nó sẽ sớm quen với một cường độ vận động nhất định. Nếu ai đó vận động cường độ thấp quá thì thay vì giúp cơ thể giảm năng lượng thừa và trở nên khỏe mạnh thì lại góp phần giúp bản thân người đó…ăn ngon miệng hơn và lại tăng cân.

Ở đây, bác sĩ khuyến khích chúng ta theo hai loại hình tập thể dục thể thao là tập hiếu khí và tập kỵ khí:

a/ Thể dục hiếu khí: là các hoạt động thể chất được thực hiện ở cường độ cao vừa phải trong thời gian kéo dài, mục tiêu là để đốt cháy bớt nhiên liệu trong cơ bắp, bằng cách sử dụng ô-xy làm chất xúc tác (qua đường hô hấp, với cường độ nhanh và mạnh)

Hầu hết các hoạt động liên tục trong hơn 3 phút là hoạt động hiếu khí: chạy bộ, đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, khiêu vũ, bóng đá, bóng bàn, bóng rổ, quần vợt, v...v...Tất cả đều tốt, bạn hãy chọn bộ môn phù hợp với thể trạng hiện tại và sở thích của mình.

b/ Thể dục kỵ khí: là các hoạt động thể chất sử dụng cường lực với gần 100% sức mạnh cơ thể trong thời gian ngắn đến rất ngắn như chạy nước rút hoặc nâng tạ. Sở dĩ mà các hoạt động dạng này được khuyến khích (ở thời lượng vừa sức mỗi cá nhân) vì chúng có khả năng làm cạn kiệt nguồn năng lượng dự trữ sẵn trong cơ. Khi cơ phải chịu tác động lớn như thế thì chúng sẽ phản ứng bằng cách nạp đầy Glucose và chất béo lấy từ máu: điều này có nghĩa là cơ thể bạn sẽ cần ít Insulin hơn và bạn ít phải dùng thuốc điều trị, từ đó tránh được khả năng lệ thuộc thuốc.

Đến đây, tôi đã cảm thấy hài lòng trong việc đưa đến các bạn những thông tin chính xác, tổng quát, và súc tích nhất có thể để bạn và gia đình tham khảo về căn bệnh tiểu đường type II, sự đáng sợ của bản thân nó, cũng như những phương pháp hiệu quả để chống lại nó.

Mong rằng cùng nhau chúng ta sẽ sống thật khỏe, thật vui, thật hạnh phúc.

Cảm ơn các bạn đã quan tâm theo dõi. Hẹn gặp lại các bạn trong các bài viết khác, lần tới chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về chứng mất ngủ.

Bác sĩ Ban Mai.